Θετική Ψυχολογία. Μια νέα ματιά στην ζωή!
Άρθρο:Φωτεινή Μπαλή Ψυχοθεραπεύτρια, Σύμβουλος, Επόπτρια PCA
‘’Η θετική ψυχολογία είναι η επιστημονική και εφαρμοσμένη προσέγγιση για την ανακάλυψη των δυνάμεων του ανθρώπου και την προώθηση της θετικής λειτουργίας τους.’’ (Hugo Alberts)
Η θετική ψυχολογία είναι ένας νέος κλάδος της ψυχολογίας. Πρόκειται για μια θεραπευτική προσέγγιση η οποία λειτουργεί σαν μια συμπληρωματική θεραπεία στην ήδη υπάρχουσα ψυχοθεραπευτική διαδικασία, είναι μια συνέχεια δηλαδή αυτής, και αποσκοπεί στην επίτευξη της ευημερίας του ανθρώπου, αφού πρώτα έχουν γίνει όλες οι απαραίτητες παρεμβάσεις ώστε να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει τα τραύματά του. Ασχολείται με τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά του ανθρώπου, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις δυνάμεις και όχι στις αδυναμίες του όπως είθισται.
Πιο συγκεκριμένα είναι μια μέθοδος η οποία μελετά το τι πάει καλά με τον άνθρωπο και όχι με το τι πάει λάθος με αυτόν.
Η θετική Ψυχολογία εστιάζει κυρίως στους εξής τρεις σημαντικούς τομείς:
- Στις θετικές εμπειρίες(ευτυχία, χαρά, αισιοδοξία, έμπνευση, αγάπη)
- Στα θετικά χαρακτηριστικά και καταστάσεις(ευγνωμοσύνη, αντοχή, ταλέντα, αξίες)
- Στα θετικά περιβάλλοντα(οικογένεια, εργασιακούς χώρους, κοινότητες)
Μια σύντομη ιστορία για τη Θετική Ψυχολογία
Η θεμελίωση της θετικής ψυχολογίας χρονολογείται περίπου το 500πχ, όπου πολλοί αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης αλλά και ανατολικοί φιλόσοφοι όπως ο Κομφούκιος και ο Λάο-Τσε ασχολήθηκαν με ερωτήματα όπως το ‘Πώς μπορεί να επιτευχθεί η ευτυχία;’ ή ‘Τι είναι η ενάρετη ζωή;’ Και άρχισαν να εισάγουν και να χρησιμοποιούν έννοιες όπως ‘ευδαιμονία’, ‘καλή ζωή’, ‘παν μέτρον άριστον’, ‘έλεγχος εαυτού’ κλπ.
Με την πάροδο των χρόνων, πολλοί ερευνητές υιοθέτησαν μια παρόμοια προσέγγιση, με το να μελετούν την ψυχική υγεία παρά την ψυχική ασθένεια, ακόμα και πριν γίνει γνωστός ο όρος Θετική Ψυχολογία.
Όμως, η εισαγωγή της Θετικής Ψυχολογίας στην Αμερικάνικη Ένωση Ψυχολογίας έγινε το 1998 από τον Martin Seligman, ο οποίος θεωρείται και ο ‘πατέρας’ της Θετικής Ψυχολογίας. Ο Seligman, αφού εκλέχθηκε πρόεδρος στην Αμερικάνικη Ένωση Ψυχολόγων το 1996, επέλεξε την θετική ψυχολογία ως το κεντρικό θέμα της θητείας του.
Ο ίδιος είναι γνωστός για τη θεωρία της ‘Μαθημένης Αβοηθησίας’, ένας όρος ο οποίος περιγράφει την κατάσταση κατά την οποία ένας άνθρωπος νιώθει ανίκανος, αβοήθητος και χωρίς έλεγχο απέναντι στις καταστάσεις και τα γεγονότα όπου συμβαίνουν στη ζωή του και στη συνέχεια συνέδεσε αυτό το φαινόμενο με την κατάθλιψη, από την οποία πάσχουν πολλοί άνθρωποι. Έτσι, ασχολήθηκε έντονα με το πως μπορεί κάποιος να ελαχιστοποιήσει ή να απαλλαχτεί εντελώς από την κατάθλιψη και σύντομα κατάλαβε ότι ο ίδιος όπως και οι άλλοι ψυχολόγοι οδηγούνταν από ένα μοντέλο ασθενείας το οποίο επικεντρωνόταν στην επιδιόρθωση της ζημιάς και του προβλήματος και όχι στην προώθηση της ευημερίας.
Με την εισαγωγή της θετικής ψυχολογίας, ο Seligman, ήθελε να ξεκινήσει μια νέα εποχή στην ψυχολογία, η οποία να επικεντρώνεται στους παράγοντες που συμβάλλουν στην ευημερία, στην ευζωία και σε όλους εκείνους τους παράγοντες που κάνουν τη ζωή να αξίζει να τη ζήσεις.
Γιατί χρειαζόμαστε την Θετική Ψυχολογία;
Η ‘παραδοσιακή’ ψυχολογία είναι μια επιστήμη αφιερωμένη στην εξάλειψη της ασθένειας της ψυχής. Εστιάζει στην ψυχική ασθένεια και στο σύμπτωμα και μέσα σε μια συνεδρία ψυχοθεραπείας, ο θεραπευτής επικεντρώνεται σε όλα εκείνα τα μοτίβα συμπεριφοράς και περιοριστικών αντιλήψεων τα οποία προκαλούν πόνο και κάνουν τη ζωή του ανθρώπου δυσλειτουργική.
Τι πάει λάθος με εμένα; Τι με οδήγησε σε αυτό το πρόβλημα; Ποιο είναι το τραύμα μου; Ποια χαρακτηριστικά μου με περιορίζουν;
Η ψυχοθεραπεία στοχεύει στο να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε την αδυναμία μας και να την διορθώσουμε έτσι ώστε να περιορίσουμε ή και να εξαλείψουμε την επίδρασή της στον οργανισμό μας και την καθημερινότητά μας. Πρόκειται για μια θεραπεία η οποία εστιάζει στα αδύναμα χαρακτηριστικά(αδυναμίες) του εαυτού μας και είναι απαραίτητη πάντα και βοηθητική σε μια πληθώρα ψυχικών ασθενειών.
Ενώ όμως η εστίαση στα αρνητικά, στην έλλειψη και στον εντοπισμό του προβλήματος αποτελεί μια βοηθητική διαδικασία στην ψυχοθεραπεία, ταυτόχρονα μπορεί να γίνει και περιοριστική.
Στην θετική ψυχοθεραπεία οι ερωτήσεις αλλάζουν και μετατοπίζουν την εστίαση της προσοχής μας από το πρόβλημα στη λύση και από την απαισιοδοξία στην αισιοδοξία. Μετακινούμαστε από το ‘Τι έφταιξε ή το πώς έφτασα σε αυτή τη δυσκολία’ στο ‘Ποιο δυνατό μου χαρακτηριστικό θα με βοηθήσει να ξεπεράσω αυτή τη δυσκολία και εν τέλει τι κέρδισα ή τι έμαθα από αυτήν;’
Σύμφωνα με τους ψυχολόγους-ερευνητές Alex Wood και Nicholas Tarrier όσο εστιάζουμε στα αρνητικά μας χαρακτηριστικά και συναισθήματα με σκοπό να θεραπεύσουμε την δυστυχία και τα προβλήματα στη ζωή μας, άλλο τόσο θα πρέπει να εστιάζουμε και στα θετικά ώστε να επέλθει ισορροπία και καλύτερα αποτελέσματα, καθώς:
- Οι δυνάμεις μας μπορούν να μας βοηθήσουν να ανταπεξέλθουμε στις αρνητικές καταστάσεις της ζωής
- Λειτουργώντας βάσει των δυνάμεων μας μπορούμε να αποτρέψουμε την εμφάνιση ψυχοπαθολογίας στον οργανισμό μας
- Οι δυνάμεις συνδέονται με την αύξηση της ευημερίας
- Οι δυνάμεις μας μπορούν να προβλέψουν τις ψυχολογικές διαταραχές που κρύβονται πίσω από τα εκδηλωμένα συμπτώματα
- Η ενίσχυση των δυνάμεων βρίσκει σύμφωνο ένα μεγαλύτερο πλήθος ανθρώπων κάτι το οποίο την καθιστά πιο αποδεκτή και πιο αποτελεσματική μέθοδο θεραπείας.
Η θεραπευτική προσέγγιση της Θετικής Ψυχολογίας η οποία βασίζεται στις δυνάμεις του ανθρώπου μπορεί να αυξήσει την επίδραση της ψυχοθεραπείας με το να:
- Ενισχύσει το πεδίο της επίδρασης
- Να πάει τον άνθρωπο ένα βήμα παρά πέρα από το είμαι καλά
- Διευρύνει τα αποτελέσματα της ψυχοθεραπείας
- θετική ψυχολογία λοιπόν, είναι μια συμπληρωματική θεραπεία στην ήδη υπάρχουσα ψυχολογία και δεν αποσκοπεί στην αντικατάσταση αυτής. Μπορεί να θεωρηθεί καλύτερα ως μια ενίσχυση στο πεδίο της ψυχολογίας και όχι σαν απόρριψή του. Πρόκειται για μια εις βάθος εργασία η οποία βασίζεται στην ήδη υπάρχουσα κατάσταση του οργανισμού και εναρμονίζεται με την δουλειά που έχει ήδη κάνει κάποιος με τον εαυτό του, με μοναδικό σκοπό να τον εξισορροπήσει και να τον πάει ένα βήμα παραπέρα από το είμαι καλά, στο είμαι ευτυχισμένος.
Ο Seligman μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα την βοήθεια που μπορεί να μας προσφέρει η ψυχολογία και η θετική ψυχολογία μέσα από μια κλίμακα, και τα αποτελέσματα που θα καταφέρουμε εάν συνδυάσουμε και τις δυο αυτές προσεγγίσεις.
Αρκεί να υποθέσουμε ότι έχουμε μια κλίμακα όπου πάει από το -5 στο 0 και στο +5, όπου το -5 συμβολίζει το όταν υποφέρουμε από προβλήματα, το 0 όταν δεν υποφέρουμε από αυτά τα προβλήματα και το +5 συμβολίζει μια ζωή γεμάτη νόημα. Όλες οι παρεμβάσεις που γίνονται μέσα στη ψυχοθεραπεία στοχεύουν στο να μας πάνε από το -5 στο σημείο 0(Μοντέλο Ασθενείας). Ενώ όλες οι παρεμβάσεις που γίνονται στην Θετική Ψυχολογία στοχεύουν να μας μετακινήσουν από το 0 στο +5, δηλαδή στην καλή ζωή(Μοντέλο Υγείας).
Η Θετική Ψυχοθεραπεία βασίζεται σε δύο κύριες θεωρίες : α)στην θεωρία δυνάμεων του χαρακτήρα και β) στην θεωρία της ευημερίας PERMA
Τι εννοούμε με τον όρο Δυνάμεις του χαρακτήρα;
Δυνάμεις είναι όλα τα δυνατά σημεία τα οποία ανυψώνουν και ενισχύουν την ανθεκτικότητά του ανθρώπου. Όλα εκείνα τα θετικά ατομικά χαρακτηριστικά που έχει ο καθένας, το θετικό περιβάλλον που τον περικλείει και τα ερεθίσματα που αποκομίζει από αυτό, καθώς επίσης και όλα του τα θετικά συναισθήματα και εμπειρίες που έχει βιώσει στη ζωή του ή που μπορεί να βιώσει.
Όταν εστιάζουμε στις δυνάμεις μας, αυξάνουμε την ανθεκτικότητα μας, αποκτούμε μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, γινόμαστε πιο παραγωγικοί και ερχόμαστε πιο κοντά στην επίτευξη των στόχων μας.
Όταν οι δυνάμεις εξασκηθούν, εξελιχθούν και αξιοποιηθούν κατάλληλα, τότε συμβάλλουν στην ευημερία μας, ενώ σε αντίθετη περίπτωση την περιορίζουν. Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα παιδί το οποίο είναι πολύ δημιουργικό. Εάν ασχολείται λίγο ή καθόλου με δραστηριότητες οι οποίες θα μπορούσαν να ενισχύσουν αυτή τη δημιουργικότητα, τότε το παιδί είναι πιθανό να μην αναπτύξει τις δεξιότητες και τις γνώσεις που θα αυξήσουν τις δημιουργικές του δυνάμεις. Παρόλο που πολλές δυνάμεις παρουσιάζονται σε πολύ μικρή ηλικία, χρειάζεται να τροφοδοτηθούν κατάλληλα ώστε να αξιοποιηθούν πλήρως.
Η θεωρία της Ευημερίας (PERMA)
Ο Seligman ανέπτυξε την θεωρία της ευημερίας, γνωστή και ως μοντέλο PERMA(ακρωνύμιο), σύμφωνα με την οποία για την επίτευξη της ευημερίας είναι απαραίτητοι οι εξής 5 βασικοί πυλώνες:
- Θετικά συναισθήματα (Positive Emotions): Τα θετικά συναισθήματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο καθώς βοηθούν τον άνθρωπο να αντιμετωπίζει με έναν πιο αποτελεσματικό και ανώδυνο τρόπο τις δύσκολες καταστάσεις της ζωής του. Επιπλέον ενισχύουν την αντοχή, έχουν τη δύναμη να καταπολεμούν την επίδραση των αρνητικών συναισθημάτων και τέλος έχουν θετική επίδραση στην σωματική υγεία.
- Δέσμευση (Engagement): Η ενασχόληση με δραστηριότητες οι οποίες μας κεντρίζουν το ενδιαφέρουν, η δέσμευσή μας σε αυτές και η πλήρης εστίαση της προσοχής μας σε αυτές αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ευημερίας. Την κατάσταση αυτή κατά την οποία εμπλεκόμαστε τόσο πολύ σε αυτό που κάνουμε σε σημείο να χάνουμε την αίσθηση του χρόνου, οι επιστήμονες την ονομάζουν κατάσταση flow, ένας όρος ο οποίος μελετήθηκε και καθορίστηκε από τον Mihaly Csikszentmihalyi (ο ‘δεύτερος πατέρας’ της θετικής ψυχολογίας).
- Σχέσεις (Relationships): Οι θετικοί και ασφαλείς δεσμοί που βιώνουμε μέσα στις σχέσεις μας συνδέονται με υψηλότερα επίπεδα ευημερίας και ευχαρίστησης. Η δυνατότητα ανταλλαγής εμπειριών με άλλους προάγει την κοινωνικότητά μας και την εσωτερική μας ηρεμία, κάτι το οποίο καθιστά τις ανθρώπινες σχέσεις ζωτικής σημασίας.
- Νόημα (Meaning): Ο στόχος, ο σκοπός και το κίνητρο δίνουν νόημα στη ζωή μας. Η αίσθηση ότι αυτό που κάνω με βοηθάει να επιτύχω κάτι μεγαλύτερο είναι αυτό που μας παρακινεί και δίνει νόημα στη ζωή μας.
- Υλοποίηση (Accomplishment): Το συναίσθημα και η αίσθηση που βιώνουμε όταν τα καταφέρνουμε, όταν πετυχαίνουμε τους στόχους μας είναι αυτό που μας κάνει καλύτερους, που μας ‘γεμίζει’ και που μας πλημμυρίζει με μια βαθιά αίσθηση ικανοποίησης και ευχαρίστησης.
Αυτά τα πέντε μετρήσιμα στοιχεία του μοντέλου PERMA αποτελούν το κλειδί για μια καλή και γεμάτη νόημα ζωή. Το μοντέλο αυτό αποδεικνύει πως τα θετικά συναισθήματα, παρά το γεγονός ότι αποτελούν βασικό κομμάτι του PERMA, δεν είναι το μοναδικό σημαντικό συστατικό της ευημερίας και ότι από μόνα τους, δηλαδή χωρίς την ύπαρξη των άλλων τεσσάρων στοιχείων, δεν θα μας φτάσουν στην επίτευξή της.
Άλλες απόψεις στις οποίες βασίζεται η επιστήμη της θετικής ψυχολογίας
Όπως αναλύσαμε και παραπάνω η θετική ψυχολογία εξελίχθηκε και βασίζεται πάνω στην αποτελεσματικότητα των θετικών παρεμβάσεων, στο μοντέλο PERMA και στις δυνάμεις. Παρόλα αυτά υπάρχουν τρείς ακόμα θεωρίες οι οποίες αποτελούν θεμέλιο για την ανάπτυξη αυτής της θεραπευτικής προσέγγισης:
α)Ο άνθρωπος είναι ικανός να εξελιχθεί: Η θετική ψυχολογία υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι είναι ικανοί να εξελιχθούν και ότι όταν αυτή η διαδικασία εξέλιξης επιτευχθεί, τότε μειώνονται ή ακόμα και εξαφανίζονται τα συμπτώματα της παθολογίας τους.
β)Οι δυνάμεις και οι αδυναμίες αξίζουν την ίδια προσοχή: Η θετική ψυχολογία υποστηρίζει ότι όλη τη βαρύτητα, την προσοχή και τη φροντίδα που χρειάζονται τα αρνητικά συμπτώματα και συναισθήματα(άγχος, θλίψη κλπ), την χρειάζονται και τα θετικά συναισθήματα και ατομικά χαρακτηριστικά(αυθεντικότητα, ευγνωμοσύνη, ενσυναίσθηση κλπ).
γ)Οι σχέσεις μπορούν να καλλιεργηθούν: Η θετική ψυχολογία υποστηρίζει ότι όταν οι σχέσεις φροντιστούν κατάλληλα με το να εστιάσουμε στα θετικά ατομικά χαρακτηριστικά και εμπειρίες, τότε μπορούν να φανούν θεραπευτικές και βοηθητικές για τον άνθρωπο και να τον εξελίξουν.
Η θετική ψυχολογία εξερευνεί την ανθρώπινη συμπεριφορά μέσω της προσέγγισης της Δύναμης του οργανισμού και μας μαθαίνει μέσα από μια αισιόδοξη ματιά ότι μπορούν να δοθούν αποτελέσματα προς την ευημερία. Μας οδηγεί σε ένα συνδυασμό διαδικασίας από το ‘’Τι πάει λάθος με εμένα’’, στην συνέχιση και έμφαση του ‘’Τι πάει καλά με εμένα;’’ Έτσι θα καταφέρουμε να δημιουργήσουμε ένα υγιές σύστημα εαυτού, να οδηγηθούμε στην ευημερία και να ζήσουμε μια ζωή ευτυχισμένη, γεμάτη νόημα.
Βιβλιογραφία:
- Tayyab Rashid and Martin Seligman, Positive Psychotherapy Clinicial Manual, Oxford University Press 2018
- Tayyab Rashid and Martin Seligman, Positive Psychotherapy Workbook, Oxford University Press 2019
